
İsmail Mustafaoğlu Gasprinskiy (1851-1914)
İsmail Mustafaoğlu Gasprinskiy 1851 senesi mart 8(21) künü Avcıköyde doğdu. Vaktı ile Aqmescitte. Moskovada, Voronejde. İstanbulda ve Parijde tahsil aldı. Altı yıl devamında çeşitli tatar mekteplerinde rus tili hocası olup çalıştı.
1879 senesi Bağçasarayda şeher Golovası olaraq saylanıldı ve bu vazifede 1883 senesine qadar budundı. Publitsistikağa havesligi ve istidadı onu yavaş-yavaş gazetecilik faaliyetine ketirdi.
1883 senesi aprel 10(23) kününden başlap, ömrüniñ soñuna qadar „Terciman" ve arada „Millet", „Alem-i-nisvan", „Ha-ha-ha", „Alem-i sübyan" kibi gazete ve dergiler neşir etti. Kendisiniñ şahsiy tipografiyasında kündelik matbuatından ğayrı, ilim ve turmuşnıñ çeşit sahalarına bağışlanğan yüzlernen kitap ve risaleler basıp, milliy tahsilniñ derecesini çoq kereler yükseltti.
„Tilde, fikirde, işte birlik!" şiarınen türkiy halqların biri-birine yaqınlaşması ve milliy medeniyetleri, siyasiy añları ösmesi oğrunda büyük hızmetler yaptı. Medeniy. içtimaiy ve siyasiy faaliyeti içün 1910 senesi "Revue du monde musulman" adlı fransız dergisiniñ heyyeti tarafından halqara Nobel mükâfatna taqdim etildi.
Bediy icadını 1887 senesi „Frenkistan mektüpleri" adlı romanınıñ neşirinden başladı. Asılında İ. Gasprinskiyniñ „Frenkistan mektüpleri" „Dar ur-Rahat müsülmanları", „Afrika mektüpleri". Qadınlar ülkesi" kibi nesir parçaları, kendisiniñ esas qahramanları ve süjet yolaqlarınıñ biri-birine mantıqiy sürette bağlanmasınen, şartlı olaraq „Molla Abbas" roman-epopeyasını teşkil eteler. Bu yerdeki bediy metin avtobiografik mizac taşığan elementler, tarih, cemiyetiniñ iqtisadiy ve siyasiy qurulışı, çeşit farazlar kabi şeylerini qavrap ala. Öz vaktında Dar ur-Rahat müsülmanları" parçası arap ve fars tillerine çevirilgendir. Cenkten soñ bu parça çeşit añlatmalar ve luğatlar ile Yıldız" dergisi ve „Qırımtatar edebiyatı" qullanma dersliginde neşir olundı.
1905 senesi müellifniñ „Kün doğdu" adlı romanı dünya yüzüni kördü. İ. Gasprinskiyniñ her eki romanı ve diger bediy parçaları türk ve umumen müsülman dünyasınıñ siyasiy ve bediy fikiriniñ şekillenmesinde büyük rol oynadılar.
İsmail-bey Gasprinskiy 1914 senesi sentâbr /11/24 künü vefat etti ve Bağçasaraydaki "Zıncırlı" medresesiniñ azbarında defin etildi.